*** Dikkat - Bu sayfa tamamen "Ziya AYDINTAN - Klasik Armoni(Gitar Uygulamalı)" adlı kitabından alınmıştır. Bu sayfayı düzenlemedeki tek amaç Armoni ile ilgili kitap bulamayanlar içindir. Biz antalyada oturuyoruz ve burada bir tek armoni kitabı bile bulamadık. Bu kitabıda Ankaradan aldık. Bulamayanlar için düzenleyip burada yayınladık. Sayın Ziya Aydıntan da böyle bi şeyi için umarız hoşgörüyle karşılar.
Bölüm 1 - Çesitli Önbilgiler
1- ARALIK(Enterval) = Birbirini Izleyen ya da ayni zamanda duyulan iki ses arasindaki incelik farkina(açikligina) aralik denir.
Birbirini izleyen ses araliklarina ezgi araligi, ayni zamanda duyulan ses araliklarinada armoni araligi denir. Ikinci Ses Birinciden Daha Ince Ise Aralik Çikici, Daha Kalin Ise Inici Olur. Armoni araliginda çikicilik ve inicilik olmaz.
Aralıkların Genişliği basamak sayısı ile saptanır. Aralıklar İkili, Üçlü, Dörtlü, Beşli, Altılı, Yedili, Sekizli(oktavı) diye adlandırılır. Bir sekizli içindeki aralıklara basit aralık denir.
Sekizliyi aşan aralıklara katlı aralık denir.
Katlı aralıklarda basit aralıklar gibi ölçülür.
En küçük aralık yarım sestir. Doğal olarak Mi-Fa ve Si-Do arası yarım sestir(ötekilerin arası bir sestir).
Bir ses olan aralıklarda diyez ve bemol aracılığı ile yarım ses haline getirilebilir. Böylece bir sekizli arası 12 eşit aralığa bölünür.
İki türlü yarım ses vardır:
1 - Değişik iki ses arasındaki diyatonik yarım ses(Buradada ikili aralık vardır).
2 - Aynı sesin diyez veya bemolü ile değişiminden meydana gelen kromatik yarım ses. Kromatik seste incelik farkı olduğu halde ikili aralık yoktur.
İkili, üçlü gibi adlar aralıkların yalnız basamak yönünden açıklığını gösterip gerçek niteliklerini(açıklıklarını) belirtmez. Bu yüzden aralıkları basamak sayısından başka eksik(diminüe), küçük(minör), büyük(majör), tam(jüst), artık(oğmante) gibi terimlerde kullanmak gerekir.
ARALIKLARIN KESİN NİTELİKLERİ
| K2 = Yarım Sestir, B2 = Tam Sestir |
| K3 = Bir B2 ve Bir K2 den oluşur. |
| B3 = İki B2 den oluşur. |
| T4 = İki B2 ve Bir K2 den oluşur. |
| +4 = Üç tam B2 den oluşur. |
| T5 = Üç B2 ve Bir K2 den oluşur. |
| -5 = İki B2 ve İki K2 den oluşur. |
| B6 = Dört B2 ve Bir K2 den oluşur. |
| K6 = Üç B2 ve İki K2 den oluşur. |
| B7 = Beş B2 ve Bir K2 den oluşur. |
| K7 = Dört B2 ve İki K2 den oluşur. |
*** Bu aralık olayını bol bol örnek ile çalışınız ***
Yukarıdaki tablo incelendiğinde küçük ve büyük halleri olan aralıklarda tam olmadığı görülür.
ARALIKLARIN ÇEVRİLMESİ
Aralığı meydana getiren iki sesten biri bir sekizli inceye veya kalına alınırsa aralık çevrilmiş olur. Aralıklar çevrilince basamak sayısı hep dokuza tamamlanır. Yedili aralık ikili, altılı aralık üçlü, beşli aralık dörtlü olur. Çevrilmelerde önemli olan aralığın niteliğinin değişmemesidir. Küçük aralık büyük, büyük aralık küçük, eksik aralık artık, artık aralık ta eksik olur, sadece tam aralık çevrilince yine tam kalır.
*** Arkadaşlar yukarıdaki örneklere uyarak Re, Mi, Fa, Sol, La, Si gibi doğal seslerden ve bunların değişimlerinden(diyezli ve bemollü) çeşitli aralıklar yazıp çevire çevire çalışınız. ***
UYUMLU, UYUMSUZ ARALIKLAR
Armoni Aralıkları etkileri bakımından ikiye ayrılır.
1 - Uyumlu(konsonan) aralıklar : Bu aralıklar birbirleriyle iyi kaynaşır ve dinlenme duıygusu ile bitiş etkisi verir. Bu aralıkta iki türlüdür.
a - tam uyumlular : Dörtlü, beşli ve sekizlilerin tam halleri.
b - tam olmayan uyumlular : Üçlü ve altılıların küçük ve büyük halleri.
2 - Uyumsuz(disonan) aralıklar: Bu aralıklarda sesler birbiriyle iyi kaynaşmazlar ve dinlenme, bitiş etkisi vermez. Uyumsuz bi aralıktan sonra uyumlu aralığın gelmesi gerekir. Buna çözülme denir. İkili ve yedililerin bütün halleri ile eksik ve artık aralıklar uyumsuzduır.
ÇEŞİTLİ UYUMSUZ ARALIKLAR VE ÇÖZÜLÜŞLERİ
Yukarıdaki bitişik(ikili) çözülüşlerden başka geniş hareketli(atlamalı) çözülüşlerde düşünülebilir:
NOT: Burada konu gereği alınan armoni aralığı için verilen terimler ve kurallar ezgi aralıkları için de geçerlidir.
PARTİLERİN HAREKETLERİ
Armoni aralığınn her sesi bir parti sayılır: Üst parti, alt parti. Birbirini izleyen iki armoni aralığında partilerin hareketi 4 türlü olur:
1 - Düz Hareket: Her iki parti aynı yönde hareket eder.
2 - Koşut(paralel) Hareket: Partiler aynı yönde, aynı basamak sayısı ile çıkar yada iner.
3 - Çarpık(oblik) Hareket: Partilerden biri yerinde kalır ötekisi çıkar yada iner.
4 - Ters(kontrer) Hareket: Her iki partide ters yönde hareket eder.
Çalışma: Partilerin 4 türlü hareketine çeşitli örnekler yazarak çalışınız.
2 - DİZİ (gam)
8 bitişik sesten oluşan sıraya dizi(gam) denir(pentatonik denilen yarım sesleri olmayan 5 seslik dizide vardır. La-Do-Re-Mi-Sol). Sesler inceliyorsa dizi çıkıcı, kalınlaşıyorsa inici adını alır.
Do sesinden çıkıcı ve inici diziler:
Çıkıcı - Do, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si, Do(ince)
İnici - Do, Si, La, Sol, Fa, Mi, Re, Do(kalın)
Her sesten dizi başlayabilir. Diziler başladıkları sesin adını alır. Ancak bu ad dizinin gerçek niteliğini belirtemez. Aynı sesden başladıkları halde yarın seslerin değişik yerlerde olması dizinin karakterini değiştirir.
Hepsi de Do
sesinden başlayan, yarım seslerin değişik basamaklarda olması nedeniyle karakterleri
değişen dizilere bir kaç örnek:
MAJÖR DİZİ:
Klasik dizilerin niteliği(modunu, tarzını) üçüncü ve altıncı basamakların dizinin ilk sesine göre değişen aralıkları belli eder. İlk sese göre üçlü ve altılısı büyük(majör) olan dizilere majör dizi denir. Örneğin Do sesinden başlayan Do Majör dizisi:
Bu dizi başka bir açıdan incelenirse birbirine benzeyen dörder seslik iki bölümden oluştuğu görülür. Bu bölümlere tetrakort adı verilir. Her iki tetrakortta da iki büyük ve bir küçük ikili vardır. İki tetrakordun arası da büyük ikilidir.
Şu halde majör dizi: bir, bir, yarım, bir, bir, bir, yarım seslerden oluşur diye de tanımlayabiliriz. Bir başka deyişle majör dizinin 3-4 ve 7-8 basamakları arası yarım, öteki basamaklar arası bir sestir. Majör diziler genellikle parlak, neşeli, birazda sert(tok) karakterlidir.
MAJÖR DİZİNİN ÜREMESİ
Do dan başka seslerden daşlayan doğal sesli dizilerde yarım seslerin yerleri değiştiğinden bu diziler majör dizi kalıbına uymaz. Bu nedenlede majör dizi adını alamazlar. Bu diziler diyezler ve bemoller aracılığı ile majör hale getirilirler. Bunleri majör hale getirme yöntemine majör dizilerin üremesi denir.
Do majörün tetrakordu yeni bir diziye alt tetrakort olur. Bu yeni diziye üst tetrakort eklenir. Bu yeni tetrakordun kalıba uyması için Fa sesinin diyezlemesi gerekir. Böylece bu yeni dizi sol majör olur.